Dirk II van Voorne ¹⁴⁸³

   Dirk was ook bekend als Diederik van Voorne.

  Vermeldenswaardige gegevens:

1. Titel: Burggraaf van Zeeland.

2. Titel: Heer van Voorne.

Dirk trouwde met Alverade van Kuyck, dochter van Hendrik II van Kuyck en Sophia van Renen, circa 1191 ^{1010,1480,1481}.^,1482 (Alverade van Kuyck werd geboren circa 1165 ¹⁴⁸⁰ en overleed na 1226 ¹⁴⁸⁰.)

  Huwelijksnotities:

Het gezin van Dirk van Voorne en Alverade (den 8 mars 2011 22:21)

Beste medespeurders,
Dirk van Voorne volgde zijn broer Hugo als heer van Voorne en burggraaf van Zeeland op tussen december 1213 (OHZ 339) en 5 december 1216 (OHZ 370). In 1220 zien we voor het eerst zijn zoon en opvolger Hendrik genoemd worden in een oorkonde.

OHZ 404 1220 29 juni Cothsou(we)
Heer Diederik van Voorne schenkt, onder medebezegeling van graaf Willem I van Holland, aan de monniken ter Doest het door de zee bedreigde Middellant, dat hem voor een deel door zijn daar geërfde leenmannen tegen schadeloosstelling is afgestaan, en bevestigt de genoemde monniken in hetgeen zij reeds bezitten in Bommenee, Oosthoek en Middellant. Exerpt: Theodericus dominus de Voren. …. Sciendum quod his omnibus exequendis Henricus primogenitus meus manum suam apposuit, et suo assensu confirmavit omnia. Ut autem hec omnia in sua firmitate permaneant, ego dominum meum et cognatum virum illustrem Willelmum comitem Hollandie et Selandie ....
Testes milites:
1. Hugo de Naldewich, et
2. Bartholomeus frater eius, item cognati domini de Voren
3. Bartholomeus clericus et
4. Hugo frater eius
5. Gerardus Gladinc
6. Alardus de Rochainge
7. Hugo filius eius
8. Willelmus Onscone
9. Arnulfus filius Geilen
10.Costin de Somerlant

Hendrik van Voorne wordt in de oorkondetekst genoemd als gevende zijn toestemming maar we zien hem verder niet terug in de daaraanvolgende getuigenlijst. In het verleden is geopperd dat Hendrik bij deze handeling wellicht wel minstens 12 jaar zal zijn geweest (Hans Toll, "La race ainée des van Voorn", in: De Navorscher 1913, blz. 313). Deze veronderstelling is evenwel door Henri Obreen, "De heeren van Voorne" in 1928 niet overgenomen (dNL jrg.XLVI, 1928, kolom 296). Ook bij latere publicisten als C. Hoek en J.C. Kort (en H.J.J. Vermeulen) vinden we dit niet terug. Wel zien we bij Kort in 2010 dat hij stelt dat Hendrik van Voorne vernoemd is naar zijn grootvader maternel Hendrik van Cuyk, en daarom na diens dood in 1204 geboren zal zijn ("De familie Van Voorne en haar heerlijkheid", in: dNL jrg.127 blz.13). Hendrik van Kuyc wordt voor het laatst vermeld in 1203 en is in 1204 opgevolgd door zijn zoon Albert (Coldeweij blz.47, 48).

Het artikel van Kort moet echter kritisch bestudeerd en zeker niet klakkeloos overgenomen worden. Er zijn vóór 2010 diverse publicaties waarmee hij bekend was maar waarvan hij de conclusies onbesproken laat, en zijn eigen mening ongewijzigd laat prevaleren. Ook zijn er tussen zijn laatste artikel en zijn eerdere publicaties wijzigingen te constateren die niet beargumenteerd worden of waarvan de inspiratie niet wordt erkend. Ik laat het hierbij, ik heb het al eens bericht.

Dirk van Voorne overleed ergens tussen 25 oktober 1226 (OHZ 465) en 21 november 1229 (OHZ 493). Voor de door Kort (Heren van Heenvliet, kolom 110, De familie Van Voorne en haar heerlijkheid blz.13) voorgestelde reconstructie van diens overlijdensdatum, te weten 31 december 1228, vindt volgens dr.J.G. Kruisheer, Oorkondenboek Holland en Zeeland II, 1986 geen steun in de beschikbare bronnen (hij verwijst ook naar de kopnoot bij OHZ 991). 21 November 1229 is tevens de tweede vermelding van Hendrik van Voorne en dan meteen als opvolger van zijn vader. Bij twee eerdere gelegenheden op 25-10-1226 en [< 20-11-1229), in oorkonden uitgaande van zijn vader Dirk wordt hij niet vernoemd (OHZ 465 en 490). Vervolgens zien we Hendrik van Voorne pas in 1231 aanstalten maken voor een huwelijk.

Evalueren we het voorgaande dan hebben we twee gepubliceerde geboorteschattingen voor Hendrik van Voorne: in/na 1204 en in/voor 1208. Beide schattingen lijken me te vroeg. Uit de oorkonde van 29 juni 1220 maak ik op dat Hendrik van Voorne oud genoeg was om toestemming te geven (minimaal 7 jaar) maar te jong was om te getuigen (minimaal 12 jaar voor een Hollander/Zeeuw). Dat impliceert een geboorte tussen 29 juni 1208 en 29 juni 1213.. Gaan we uit van eerstgenoemd jaar dan was Hendrik van Voorne bij de vastlegging van de huwelijksvoorwaarden in juli 1231 zo uiterlijk rond de 22/23 jaar. Uitgaande van 1213 was hij dan minimaal 18 jaar. Hendrik van Voorne was dus - uitgaande van mijn inschatting '96 tussen de 18 en 23 jaar bij zijn huwelijk. Een reële inschatting lijkt me.

Zijn voor die inschatting nadere aanwijzingen te vinden? In de bovengenoemde oorkonde van 21 november 1229 zien we Hendrik en zijn broer Hugo en twee naaste verwanten maar niet zijn jongere broers Dirk en Albert van Voorne! Deze worden pas oorkondelijk vermeld vanaf 1245! Het lijkt me dan ook dat beide jongere broers op 21 november 1229 nog onmondig en wellicht ook aan de jeugdige kant moeten zijn geweest.

OHZ 493 21 november 1229
Hendrik, burggraaf van Zeeland en heer van Voorne, zijn broer Hugo (frater meus), zijn verwanten Hugo van Naaldwijk en diens broer Bartholomeus (nepotes mei) en hun kinderen, verkopen het land Oosthoek met ambacht, tiend en het recht van uitmoeren aan de abt en de kerk van Ter Doest voor 200 mark Hollands.

Hugo van Naaldwijk en broer Bartholomeus en diens kinderen zijn medeverkopers. Maar waarom worden de jongere broers van Hendrik en Hugo niet genoemd? De oplossing voor dit dilemma is reeds in het voorgaande gegeven. De toestemming gevende kinderen van Hugo van Naaldwijk en diens broer Bartholomeus zullen wel zeven of ouder zijn geweest terwijl Dirk en Albert van Voorne nog onder de leeftijdsgrens van zeven moeten zijn geweest. Kortom Dirk en Albert van Voorne moeten geboren zijn na 21 november 1222 terwijl de ongenoemde kinderen van de neven Naaldwijk vóór 21 november 1222 geboren zullen zijn.

Broer Hugo van Voorne heb ik in een eerder publicatie omstreeks 1247 laten huwen met Justina van Heeze (Hans Vogels, "De oudste heren van Heeze, Leende en Zesgehuchten, Sterksel, Mierlo en Geldrop (1100-1300). Een genealogische reconstructie (I)", in: Heemkronyk, jrg.37 (1998), blz.8-9). Hij valt op 21 november 1229 voor het eerst vast te pinnen aan een harde vermeldingdatum. In een eerdere (maar ongedateerde) oorkonde wordt hij door vader Dirk van Voorne beleend met Heenvliet (OHZ 491).

OHZ 491 uiterlijk 20 november 1229
Dirk heer van Voorne beleent zijn zoon Hugo met Heenvliet en kent hem een renteleen van 30 mark per jaar toe uit de bede van Walcheren.

De aanwezigheid van broer Hugo van Voorne in de oorkonde van zijn broer uit 1229 impliceert dat deze dan minimaal 12 jaar zal zijn geweest. Hugo van Heenvliet is dus van vóór 20 november 1217. Omdat we het overlijdensjaar van zijn vader (periode 1226-1229) niet weten zou hij op zijn vroegst al in 1226 kunnen zijn beleend. Wat was destijds in Holland/Zeeland de leeftijd voor een leenrechtelijke meerderjarigheid? Dat is de crux. Daar zijn helaas geen harde afspraken voor te vinden, wel afgeleide aannames. Kort (De heren van Heenvliet tot 1400 in dNL 1978, kolom 115) stelt in zijn voorbeeld Jan van Heenvliet (+ ca.1345) dat een leeftijd van 18 jaar vereist was om beleend te worden. Dat is evenwel wat later en iets waar ik voor die periode sterk aan twijfel. M.J. Waale (De Arkelse oorlog 1401-1412, blz.48-49) verhaalt dat de meerderjarigheidsgrens voor jongens van 12/15 jaar in de 14e eeuw verschoof naar ca.17 jaar (meisjes van 12 jaar naar ca.17 jaar).

Van graaf Floris IV weten we dat hij in 1210 geboren is en op 24 juni 1222 meerderjarig werd en toen 12 jaar was. Tussen het overlijden van zijn vader Willem I op 12 februari 1222 en 24 juni 1222 heeft hij onder voogdij gestaan van zijn achterneef, graaf Boudewijn I van Bentheim. Zijn zoon Willem II was geboren in 1227 en werd in het najaar van 1239 meerderjarig. (zie D.E.H. de Boer en E.H.P. Cordfunke, "Graven van Holland. Portretten in woord en beeld (880-1580), 1995, blz.63 en 67).

Het lijkt me dat we derhalve in het Holland/Zeeland van rond 1229 gerust een leeftijd van 12 jaar mogen hanteren als meerderjarigheidsgrens. Dat impliceert dus dat Hugo van Voorne geboren zal zijn in de periode vóór 25 oktober [1214-1217]. In 1247 zal Hugo dus een leeftijd hebben gehad tussen de 30/33 jaar. Een niet onredelijke leeftijd voor een jongere zoon die geduldig gewacht heeft op een geschikte huwelijkskandidate.

Als we nu de schattingen inzake de vier gebroeders op een rijtje zetten krijgen we: Hendrik vóór 1213; Hugo 1214/1217; Dirk na november 1222; Albert 1222/1229. Zoals bekend was vader Dirk van Voorne de middelste broer van drie: Hugo; Dirk; Bartholomeus. Sinds het artikel van Obreen (1928) geldt Dirk van Voorne als de vader van deze drie broers. Ook deze Dirk van Voorne was de middelste van drie broers: Floris; Dirk en Hugo. Voorafgaand aan Obreen werd Floris gezien als vader van het jongste drietal. Los van de vraag wie nu als vader van heer Dirk van Voorne beschouwd moet worden, mogen we normaliter vanuit een normale vernoeming voor diens oudste zoon een voornaam als Floris of Dirk verwachten want ik ben het eens met Kort dat Hendrik van Voorne vernoemd lijkt naar zijn grootvader maternel (wie dat ook was). Die oudste zoon van heer Dirk van Voorne moet in ieder geval overleden zijn vóór 29 juni 1220 want dan wordt Hendrik betiteld als primogenitus meus. Die jeugdig overleden oudste zoon moet dus ook vóór 1213 geplaatst worden.

De suggestie dat Hendrik van Voorne mogelijk tweemaal gehuwd was, met uit zijn eerste huwelijk dan een Hildegonde, vindt geen ondersteuning in dat beetje dat ons bekend is inzake de Van Voornes. Hendrik wordt in 1220 voor het eerst genoemd, zien we in 1229 pas terug als opvolger van zijn vader en maakt in 1231 pas huwelijksplannen. Er zijn ook geen indicaties dat zijn kinderen uit twee aparte huwelijken zouden stammen. Zijn theoretische eerste huwelijk zou dan in de tweede helft van de jaren twintig hebben moeten plaatsvinden. Als je kijkt naar zijn Belgische bruid [Mabelia] van Cysoing, dan zou je mogen veronderstellen dat ook zijn eerste vrouw van hetzelfde niveau zou moeten zijn geweest. Dat zou ongetwijfeld toch wel ergens de een of andere schriftelijke neerslag hebben veroorzaakt. Een eventueel eerder huwende Hendrik zou ook de schatting van zijn geboortejaar enkele jaren vervroegen.

Coldeweij gebruikte in zijn studie over het geslacht van Kuyc een aantal schattingen als kapstok voor zijn gereconstrueerde stamboom. Zo zien we
Hendrik I van Kuyc, x ca.1100 Alveradis [van Hochstaden]
Herman van Kuyc, x ca.1130 N. [van Namen of Laroche]; 1)
Hendrik II van Kuyc, x ca.1160 Sophia van Renen
Albert van Kuyc, x ca.1195 N. van Merum; 2)
Hendrik III van Kuyc, x ca.1220 N. [van Putten]
Jan van Kuyc, x ca.1260 Jutta van Nassau; 3)

Voor zijn huwelijksschattingen geeft hij evenwel geen onderbouwing. We hoeven ons daar dan ook niet aan te houden als we zelf beargumen-teerbaar tot andere aannames kunnen uitkomen.

1) Vóór 1133 is als datering beter op z'n plaats. Heilwiva van Rode (dochter van Arnold II van Rode en Aleydis van Kuyc) werd als wees opgenomen in het huishouden van oom Herman. In 1133 werd ze door Floris de zwarte van Holland geclaimd als vrouw.
2) In bericht 10186 heb ik een datering 1197/1200 beargumenteerd.
3) In bericht 10185 kwam ik tot een suggestie 1250/1255.

Zo worden Hendrik III van Kuyc en zijn broer Rutger pas voor het eerst zelfstandig vermeld in 1226 samen met vader bij een schenking door hun verwanten de graven Hendrik en Godfried van Arnsberg. Op 1 maart 1240 verkoopt Hendrik van Kuyc o.a. de grote en de kleine tiend van Herten en Merum. Dat het om familiebezit ging blijkt uit de getuigen: Hendriks zoon Albert; zijn broers Rutger I van Herpen, Godfried kanunnik te Xanten en Dirk; Frederik van Kuyc magister; de nobilis verwanten Dirk heer van Altena; Willem heer van Horne; en Jacob II van Mirlaer (zie Coldeweij 1981, blz.56 noot 111). In 1240 was zoon Jan I van Kuyc niet bij deze verkoop aanwezig. Zowel hij als broer Dirc van Kuyc waren dus op 1 maart 1240 nog onder de 14 jaar. Beiden moeten na maart 1226 zijn geboren. De oudste zoon Albert is dus van vóór maart 1226. Hun zuster Alverade was gehuwd met Jacob II van Mirlaer. Gezien diens aanwezigheid in 1240 mag worden verondersteld dat Alverade en Jacob al voordien waren gehuwd. Gezien de minimale huwelijkse leeftijd voor een meisje naar Middeleeuws canoniek recht op 12 jaar lag, moet dochter Alverade uiterlijk februari 1228 geboren zijn. Vermoedelijk zal haar leeftijd ten tijde van de huwelijksvoltrekking rond de 15 jaar (gemiddelde procreatieve leeftijd) hebben gelegen zodat we haar geboortejaar kunnen plaatsen tussen 1225 en 1228.

In o.a. bericht 10183 heb ik beargumenteerd dat Hendrik van Kuyc gehuwd was met een zus van Hugo van Voorne, heer van Heenvliet. Dat betekent feitelijk dus een dochter van Dirk van Voorne en Alverade. Coldeweij hanteerde een huwelijksschatting van ca.1220 voor Hendrik van Kuyc. Kijkend naar de voorgaande bespiegelingen omtrent de oudste kinderen van Hendrik van Kuyc dan kan diens huwelijksdatering opschuiven naar ca.1223/24. Uitgaand van de constatering dat de eerste vrouw van Hendrik van Kuyc een dochter kan zijn geweest van Dirk van Voorne en diens vrouw Alverade, dan zal die dochter conform voornoemd kader bij haar huwelijk omstreeks 15 jaar zijn geweest. Dat geeft haar dan een geboortejaar van ca.1208/09.

In combinatie met het voorgaande zou je kunnen opperen dat Hendrik van Kuyc als oudste zoon en opvolger verwachtingsgetrouw gehuwd zou kunnen zijn met de oudste dochter van Dirk van Voorne en Alverade. Op deze dochter zullen de oudste twee zonen [Dirk of Floris] en Hendrik (vóór 1213) en de jongere zonen Hugo (1214/1217); Dirk (na november 1222); Albert (1222/1229) volgen. Daar tussenin zal dan de dochter te plaatsen zijn die Claes Persijn tot man zou kunnen hebben gehad. Tenminste als er geen beter alternatief komt voor de latere 4e graads verwantschap tussen Jan III Persijn en Jutta van Brederode.
Zie: <http://groups.yahoo.com/group/soc_nederlandse_adel/message/10989>

Nu we het gezin van Dirk van Voorne en Alverade - voor zover bekend - compleet hebben kunnen we gaan afsluiten met hun huwelijk. Met een oudste dochter uit ca.1208/09 die ook het oudste kind lijkt te zijn kunnen we genoeglijk - met een kleine marge - hun huwelijk dateren op omstreeks 1207.

Met vriendelijke groet,
Hans Vogels